廉洁奉公是什么意思

Японцы (яп.: 日本人)
Агульная колькасць	122 406 300
Рэг?ёны пражывання	Япон?я — 120 474 000 百度 　　永葆赤子之心才会常怀爱民之情。 Браз?л?я — 383 000 ЗША — 844 000 Перу — 157 000 Францыя — 30 000 С?нгапур — 39 000 Тайланд — 71 000
Мова	японская
Рэл?г?я	с?нта?зм, будызм
Бл?зк?я этн?чныя групы	рукюйцы

Японцы (яп.: 日本人) — народ ва Усходняй Аз??, асно?нае насельн?цтва Япон??. Жывуць таксама ? ?ншых кра?нах Аз??, Заходняй Е?ропы, Па?ночнай ? Лац?нскай Амерык?. Агульная колькасць — 122 406 300 чалавек (2022).

Продк? японца? апынул?ся на Японск?х астравах у вын?ку 3 буйных м?грацый. Асно?най стала апошняя, якая адбылася пам?ж III ? VI стагоддзям? з Усходняй Аз??. Ная?насць гэтай м?грацы? была ?сталявана ? вын?ку генетычных даследавання? тольк? ? пачатку XXI стагоддзя. Народная матэрыяльная культура японца? шмат у чым адаптавана да спецыф?чных умо? Японскага арх?пелага, дзе большасць тэрыторый пакрыты гарам?, часцяком здараюцца землетрасенн?, ?снуюць ?стотныя кл?матычныя адрозненн? пам?ж по?днем ? по?наччу.

Нягледзячы на шматвяковую ?заляванасць, духо?ная спадчына японца? фарм?равалася дзякуючы вонкавым уплывам. Гэта аднос?цца ? да японскай мовы, што фактычна з’я?ляецца ?залятам. Для яе ?ласц?вы ная?насць асобных дыялекта?, форм ветл?васц? ? вельм? складаная с?стэма п?сьма. Але большасць сло?, як?м? карыстаюцца сучасныя японцы, кал?сьц? был? запазычаны з ?ншых мо?.

Паходжанне

Асно?ны артыкул: Г?сторыя Япон??

Згодна старажытным японск?м м?фам, зап?саным у VIII стагоддз?, першы японск? ?мператар Дз?му Тэна паходз?? ад баг?н? Аматэрасу, а праз яе — ад баго? ?дзанак? ? ?дзанам?, стваральн?ка? Японск?х астраво?. Ён ? яго нашчадк? паступова пашырал? дзяржаву, якая стала вядома як Япон?я. У XVIII стагоддз? гэтыя м?фы был? адроджаны ? да 1946 года выкладал?ся ? школах як аф?цыйная верс?я паходжання японца?. З XVII стагоддзя высо?вал?ся ? ?ншыя верс?? агульнага паходжання японца? з карэйцам? ? па?днёвым? к?тайцам?, ад перасяленца? з Вав?лона, ??дзе? ? нават Старажытнай Грэцы?.

З 1878 года пачалося навуковае вывучэнне японца? ? ?х г?сторы? з дапамогай метада? археалог??, пазней — мовазна?ства ? антрапалог??. У вын?ку навуко?цы высветл?л?, што першыя людз? з’яв?л?ся на Японск?х астравах каля 35 000 гадо? таму. Меркавана ?х нашчадк? стварыл? неал?тычную культуру Дзёмон. У апошняй трац?не 1 тысячагоддзя да н. э. сфарм?равалася культура Яёй, прадста?н?к? якой займал?ся сельскай гаспадаркай. Першыя дзяржа?ныя ?тварэнн?, у тым л?ку протаяпонская дзяржава, узн?кл? не раней за перыяд Ямата (з канца III да пачатку VIII стагоддзя?).

У першай палове XX стагоддзя культура Дзёмон найчасцей атаесамлялася з айнам?, а японцы разглядал?ся як ?х прамыя нашчадк?. Больш дбайнае антрапалаг?чнае вывучэнне неал?тычных касцяко? ? касцяко? сучасных айна? ? японца? разбурыла ?я?ленне аб прамой пераемнасц? пам?ж сучасным? айнам? ? насельн?цтвам Япон?? ? каменным веку. Навуко?цы п?льна прыгледзел?ся да эпох? Яёй, кал? культурныя змены суправаджал?ся антрапалаг?чным?. Меркавалася, што японцы паходзяць або ад перасяленца? гэтага перыяду з Карэйскага па?вострава, або адначасова ад перасяленца? ? тубыльца? з эпох? Дзёмон. Абмярко?вал?ся магчымасць удзелу ? этн?чных працэсах выхадца? з Па?днёва-Усходняй Аз??, як?я мел? а?страло?дныя рысы, ? нават е?рапео?да?.

Генетычныя ? палеагенетычныя даследаванн? канца XX — пачатку XXI стагоддзя? змян?л? агульную карц?ну паходжання японца?. Яны паказал?, што людз? Дзёмон паходз?л? пераважна з усходу ? па?ночнага ?сходу Аз??. Г?потэзы аб м?грацыйнай плын? з Па?днёва-Усходняй Аз?? не падцвердз?л?ся, хаця працягваюць высо?вацца некаторым? даследчыкам?. У канцы Дзёмон кл?матычныя ?мовы пагоршыл?ся, што выкл?кала скарачэнне насельн?цтва ? зраб?ла магчымай м?грацыю перасяленца? Яёй. Тым не меней, сучасныя японцы маюць тольк? 13 % генетычнай спадчыны насельн?ка? эпох? Дзёмон ? 16 % генетычнай спадчыны насельн?ка? эпох? Яёй. Найбольшы генетычны ?нёсак зраб?л? прадста?н?к? трэцяй дагэтуль невядомай буйной м?грацыйнай хвал? з Усходняй Аз?? ? эпоху Кафун.

Унутраныя групы

Асно?ны артыкул: Насельн?цтва Япон??

Ямата

Асно?ная частка японца? Японск?х астраво? аднос?цца да субэтн?чнай групы ямата (яп.: 大和), назва як?х паходз?ць ад аднайменнай прав?нцы?, адкуль згодна традыцы? пачалося пашырэнне Японскай ?мперы? ? старажытнасц?. Першапачаткова яна ?жывалася ? дачыненн? да японца? сярэдневяко?я. З канца XIX стагоддзя, кал? да Япон?? был? далучаны калан?яльныя валоданн?, так стал? называць японск?х перасяленца?, каб адрозн?ваць ?х ад карэннага насельн?цтва, а таксама прадста?н?ко? ?ншых ускра?нных тэрыторый, што сял?л?ся ? калон?ях. Ямата вызначал?ся як прадста?н?к? асобнай расы. У нашы дн? назва ямата ?жываецца для падкрэсл?вання культурных адрознення? ад рукюйца?, айна? ? бан?нца?.

Буракум?н

Буракум?н (яп.: 部落民 ?вясковыя жыхары?) — спадчынны пласт грамадства, як? вылучы?ся ? феадальны перыяд, пакольк? яго прадста?н?к? займал?ся ?нячыстым?? з пункту гледжання будызму прафес?ям? мясн?ко?, гарбаро?, маг?льшчыка?, ката? ? звычайна жыл? адасоблена ? пасел?шчах каля гарадо?. Н?жэйшыя з так?х ?згоя? эта магл? быць бяскарна заб?тыя самураям?, кал? здзяйснял? злачынства. У 1871 годзе яны атрымал? грамадзянск?я правы, ро?ныя з астатн?м? японцам?, аднак у аднос?нах да ?х захавалася прымхл?вае ста?ленне. Напрыклад, л?чылася, што яны маюць цёмныя плям?ны падпахам?.

У нашы дн? буракум?н складаюць ад 1 да 4 млн чалавек. Яны не абавязкова заняты ?нячыстым?? прафес?ям?, але ?х сацыяльная дыскрым?нацыя пры кантактах з ?ншым? японцам?, прыёме на працу ? заключэнн? шлюба? не зн?кае. Значная колькасць буракум?н вымушана супрацо?н?чае з якудза. З 1922 года дзейн?чае рух за правы ?недатыкальнай? частк? грамадства. З 1980-х гадо? ён мае падтрымку з боку дзяржа?ных органа?.

Рукюйцы

Асно?ны артыкул: Рукюйцы

Рукюйцы (яп.: 琉球民族) — карэнныя насельн?к? астраво? Рукю, як?я разглядаюцца ? Япон?? як адметная субэтн?чная група японца?. У XV — XIX стагоддзях ?снавала асобная Рукюйская дзяржава, анексаваная Япон?яй тольк? ? 1879 годзе. Гэта значыла страту традыцыйных форм к?равання ? кантролю над зямлёй ? рэсурсам?, а таксама выц?сканне ?х мо?ных ? культурных асабл?васцей. У другой палове XX стагоддзя ?зн?к рух за правы рукюйца?. У 2008 годзе Кам?тэт па правах чалавека ААН закл?ка? Япон?ю прызнаць рукюйца? карэнным народам з адпаведным? правам?.

Культура

Гаспадарка

Збор чайнага л?сця (1914).

З эпох? яёй асно?ным заняткам жыхаро? Японскага арх?пелага з’я?ляецца сельская гаспадарка. Яе асабл?васц? ? значнай ступен? абумо?лены геаграф?яй кра?ны. З-за выцягнутасц? астраво? з па?ночнага ?сходу на па?днёвы захад амаль на 3 000 км вылучаюцца рэг?ёны з розным кл?матам. Так, на Ак?наве сярэднегадавая тэмпература вагаецца ад +14 °C да +32 °C, а на Хакайда — ад ?4 °C да +21 °C. Большая частка паверхн? пакрыта гарам?. У 2018 годзе апрацо?валася тольк? 12,13 % ус?х тэрыторый. Першай вядомай земляробчай культурай было проса. Пазней распа?сюдз?л?ся рыс, пшан?ца, соя, ша?ко?н?ца, чай, канопл? ? ?нш. У старажытнасц? прым?ты?ныя метады апрацо?к? зямл? прыводз?л? да не?раджая? ? голаду, напрыклад у 730 ? 1180 гадах. У XII — XIV стагоддзях пачал? шырока ?жывацца ?гнаенн?, адбор насення ? вырошчванне аз?мых.

У канцы XII — сярэдз?не XIII стагоддзя? у Япон?? ?каран?лася с?стэма буйных сядз?б сёэн з унутранай эканам?чнай ? ваеннай адм?н?страцыяй. Сёэн займал? найбольш урадл?выя тэрыторы?. ?х уладальн?к? ? карыстальн?к? перадавал? зямлю ? арэнду сялянам. Хаця сяляне набыл? высок? прававы статус, крыху н?жэй за самурая?, яны абкладал?ся значным? выплатам? ? падаткам?, ?х перамяшчэнне абмяжо?валася. У горных раёнах шырока ?жывалася лядная с?стэма як?хата, кал? сяляне выпальвал? ? самастойна ад пана апрацо?вал? пэ?ныя надзелы. Аднак яна не давала ?стойл?вых прыбытка?. Эканам?чная залежнасць сялян ад памешчыка? захо?валася да сярэдз?ны XX стагоддзя.

Найбольш важнай сельскагаспадарчай культурай зда?на з’я?ля?ся рыс. Да 1760 года ён бы? не тольк? ежай, але ? валютай. Нават пасля з’я?лення метал?чных грошай кошт тавара? вызнача?ся мерам? рысу. Недахоп ра?н?н вымуша? сялян будаваць тэрасы на горных сх?лах. Рысаводства патрабавала шмат ручной працы. Яна ?ключала высадку расады, праполку, збор, прасушку ? веянне збожжа. Тым не меней, земляробства рана ?нтэнс?ф?кавалася дзякуючы выкарыстанню севазварота? ? ?гнаення?. У якасц? ?гнаення? найчасцей ужывал? гной, травяны кампост, хатн? попел. У адсутнасц? жывёльнага гною карыстал?ся чалавечым калам. Эдыкт 1649 года загадва? сялянам прав?льна зб?раць фекал?? ? попел, каб ?м не шкодз?ла дажджавая вада. Кал гараджан, як?я спажывал? болей бялковай ежы, л?чы?ся лепшым за сялянск?. Яго даста?кай на палетк? займал?ся жыхары асобных пасел?шча?. ?снава? нават рынак фекал?й. Поруч з гэтым выраблял?ся штучныя ?гнаенн? з прадукта? рыбало?ства. Японск?я сяляне ведал? карысць бабовых с?дэрата?.

Жывёлагадо?ля до?г? час не адыгрывала значнай рол?. Часткова гэта тлумачыцца будысцк?м? традыцыям? ? забаронам?, быццам бы ?ведзеным? ?мператарам? ? ранн? перыяд г?сторы?. Нават у XIX стагоддз? е?рапейск?я вандро?н?к? здз??лял?ся з-за адсутнасц? паша? ? свойскай жывёлы ? вёсках. Японцы звычайна трымал? на мяса невял?кую колькасць сабак, св?ння? ? курэй. Каровы ?жывал?ся часцей як гужавыя жывёлы. Ялав?чына каштавала дорага. Малако л?чылася лекам, а не ежай. Невысок?я кон? таксама был? рэдк?м?. У 1687—1709 гадах был? выдадзены так званыя ?Загады аб спагадзе да жывых ?стот?, як?я ахо?вал? як свойскую, так ? дз?кую жывёлу.

Адным з найбольш важных занятка? для забеспячэння зда?на было рыбало?ства. Рыбу лав?л? пераважна з дапамогай пастак у моры, рэках ? азёрах, капал? штучныя сажалк? для трымання карасё? ? карпа?. У перыяд сёгуната Такугава вылучал?ся асобныя вёск? рыбако?, жыхары як?х не тольк? забяспечвал? суайчынн?ка? морапрадуктам?, але таксама патрулявал? ?збярэжжа ? перавоз?л? грузы. Вял?к?я выдатк? на куплю ? ?трыманне лодак ? снасцей вымушал? рыбако? аб’ядно?вацца, ствараць брыгады ?ласн?ка? на чале агульнага старасты. Дзякуючы вынаходн?цтву празрыстай ша?ковай лёск? рыбало?ства з вудай ператварылася ? папулярнае ба?ленне часу, годнае нават для вышэйшых кола? грамадства.

Японцы знакам?ты розным? рамёствам?. Некаторыя з ?х, напрыклад ткацтва, до?г? перыяд заставал?ся дадатковым? заняткам? ? аднос?нах да астатн?х. Ткацтвам займал?ся пераважна жанчыны ? час, вольны ад астатняй працы. Першапачаткова ткан?ны выраблял? з лубяных ? канапляных валокна?. Ша?ковыя ткан?ны мел? права апранаць тольк? прадста?н?к? вышэйшых кола?. У XVI стагоддз? на по?дн? Япон?? пачал? вырошчваць баво?ну. Лёгк?я ? ?тульныя бава?няныя ткан?ны карыстал?ся попытам сярод шырок?х кола?, але каштавал? дорага, асабл?ва на по?начы, дзе баво?на не расла. Для эканом?? матэрыялу японск?я гаспадын? сшывал? вопратку з асобных бава?няных лап?ка?, фарбавал? ?х з дапамогай ?ндыга ? карычневага п?гменту как?с?бу з сока няспелай хурмы. Кал? ? XIX стагоддз? была пабудавана тэкстыльная прамысловасць, яе вырабы был? даражэйшыя за хатн?я, што вызначыла до?гае ?снаванне саматужнай вытворчасц?.

Ужо ? канцы I тысячагоддзя н. э. у якасц? самастойнага прафес?йнага занятку вылучылася металург?я. У 735 годзе ? Нары японск?я майстры ?сталявал? бронзавую статую Буды, для вырабу якой здабыл? ? выплав?л? 490 тон медз?. Японск?я кавал? распрацавал? тэхналог?? фармо?к? вадза ? такум?, што дазвалял? атрымо?ваць высокаякасныя стальныя вырабы, у тым л?ку зброю. Прыбытковым спецыял?заваным заняткам таксама была вытворчасць посуду са звычайнай абпаленай керам?к?, фаянсу, шкла ? дрэва. З К?тая праз Карэю был? запазычаны метады атрымання шо?ку ? IV стагоддз? да н. э., паперы ? кс?лаграф?чнага друку — ? VII стагоддз?. Друкаваная рэклама ?зн?кла ? Япон?? ? 1683 годзе, амаль на 100 гадо? раней, чым у Заходняй Е?ропе.

Кухня

Асно?ны артыкул: Японская кухня

Японск?я кул?нарныя традыцы? фарм?равал?ся з сярэднявечча, кал? для захавання прадукта? пачала шырока ?жывацца ферментацыя, был? распрацаваны асно?ныя прыправы, з’яв?л?ся соевае малако, прэсны хлеб, рысавая ? грачаная локшына, ежа з кавалка? рыбы ? ферментаванага рысу — правобраз сучасных сушы. Пры ?мператарск?м двары падтрымл?ва?ся пэ?ны этыкет п?цця сакэ, ужывал?ся палачк? для ежы. У перыяд Эда японцы пазнаём?л?ся з так?м? прадуктам?, як бульба, кукуруза, фасоля, чырвоны перац. Асно?ным? месцам? разв?цця кул?нарнага мастацтва стал? гарады, дзе дзейн?чал? спецыял?заваныя гастранам?чныя ?становы для заможных гараджан. Простыя рамесн?к? снедал? двойчы на дзень — зранку ? пасля працы. ?х звычайная ежа складалася з варанага рысу, марынаванай гародн?ны ? зялёнага чаю. Прыкладна тым жа самым с?лкавал?ся простыя самура?. Буйныя феадалы звычайна мел? некальк? памяшкання? для прыгатавання ежы ? арган?зо?вал? супольныя застолл? для шматл?к?х сваяко? ? служак.

Тым не меней, традыцы? харчавання ? Япон?? не бесперапынныя. У перыяд Мэйдз? часцей пачал? ?жываць мяса ? яйк?. Кал? раней было вядома ?жыванне кац?нага ? сабачага мяса, то да канца XIX стагоддзя яно перастала карыстацца попытам. Затое пашыры?ся попыт на ялав?чыну. Стыл?стыка прыгатавання ежы спрасц?лася. Усе прадукты был? падзелены на пяць каляровых груп (зялёны, чырвоны, жо?ты, белы ? чорна-ф?ялетавы) ? шэсць густа? (горк?, к?слы, салодк?, востры, салёны ? дал?катны). У нашы дн? японцы часцей ужываюць е?рапейск?я прадукты ? стравы — малочныя вырабы, дражджавы хлеб, п?ва, п?цу, марынаваныя селядцы ? г. д.

Вопратка

Сучаснае японскае традыцыйнае адзенне вафуку (яп.: 和服) уключае к?мано, розныя аксесуары да яго, а таксама абутак. К?мано ? выглядзе прамых лап?ка? ткан?ны, сшытых разам, вядома з IX — XII стагоддзя?. Да перыяду Эда яно ператварылася ? верхнюю вопратку для мужчын ? жанчын, якая называлася касадэ (?каротк?я рукавы?). Касадэ апрана? кожны японец, незалежна ад узросту, полу ? сацыяльна-эканам?чнага станов?шча. У тых рэдк?х выпадках, кал? японец уступа? у кантакт з ?ншаземцам?, прыкметным адрозненнем было тое, што яны не мел? касадэ. Канчатковы выгляд ? назву к?мано набыло тольк? ? перыяд Мэйдз?. ?ншая традыцыйная верхняя вопратка: лёгк?я стро? самуэ ? дзынбэй, прасторныя до?г?я штаны хакама, кашуля шытаг?, а таксама рукюйскае адзенне русоу.

Традыцыйны абутак часцяком нагадвае сандал?. У м?нулым ён вырабля?ся з саломы, канапляных вяровак або дрэва, хаця ? нашы дн? ?жываюцца ? сучасныя матэрыялы. Абутак гета на дра?лянай аснове з высок?м уздымам першапачаткова выкарысто?ва?ся як рабочы, але пазней ста? па?седзённым. Скураны абутак дз?ка-таб?, падобны на боты, пашыры?ся тольк? ? пачатку XX стагоддзя.

Пасел?шчы

Дом Хаког?, першапачаткова ?зведзены ? 806 годзе.

Традыцыйная народная арх?тэктура японца? пачала складвацца ? эпоху Кафун, кал? сялянск?я ? арыстакратычныя пасел?шчы набыл? тып сядз?бы. Сялянск?я сядз?бы мел? ясна акрэсленыя межы, был? разл?чаны на адну пашыраную сям’ю ? ?ключал? жылыя ? гаспадарчыя пабудовы. Сядз?бы арыстакрата? агароджвал?ся, знутры змяшчал?ся склады для збожжа ? збро?. Пахаванн? арыстакрата? адбывал?ся ? асобных курганах. Гэта сведчыла пра жорстк? сацыяльны падзел грамадства, самастойнасць асобных гаспадарак знутры абшчыны, з’я?ленне матэрыяльнай асновы для культу сямейных продка?. У далейшым вял?к?я сялянск?я пасел?шчы набыл? раск?даную план?ро?ку, кал? сямейныя сядз?бы будавал?ся на прыдатных надзелах на пэ?най дыстанцы? адна ад ?ншай. Арыстакратычныя пасел?шчы ?мацо?вал?ся ? набыл? замкнёную план?ро?ку. Вакол ?х паступова фарм?равал?ся гарадск?я пасел?шчы з прамавугольнай план?ро?кай. На Хакайда пераважал? сядз?бы хутарскога тыпу.

Арх?тэктурныя асабл?васц? шмат у чым вызначал?ся геаграф?яй. В?льготны кл?мат вымуша? ладз?ць высок?я выб?тныя дах? для абароны жытла ад сезонных тайфуна?. Найбольшае распа?сюджанне набыл? лёгк?я каркасныя канструкцы? з падлогай, пры?знятай над зямлёй, са стойкам?, што абап?раюцца на падмуркавы камень. Так? тып пабудовы ?падскоква?? падчас землятруса?. Прыкладам з’я?ляецца стыль сельск?х хат гасшо (яп.: 合掌), захаваны ? г?старычных вёсках С?ракава-го ? Гакаяма. Ён вядомы з XVII стагоддзя. Сваю назву стыль набы? дзякуючы высок?м двухсх?льным дахам, што нагадваюць аднайменны мал?то?ны знак дзвюх злучаных далоня?. Структурная прастора хат гасшо знутры падзелена на тры ц? чатыры ?зро?н? для жылля ? працы (напрыклад, для вырошчвання ша?кав?чных чарвяко? ? вырабу паперы).

У XVII — XVIII стагоддзях у гарадах распа?сюдз??ся стыль дра?ляных пабудо? мачыя (яп.: 町屋). Яны нагадвал? до?г?я вузк?я прамавугольн?к? з 2 паверхам?, што ?зводз?л?ся ?здо?ж вул?цы. На першым паверсе пярэдняя вузкая частка адводз?лася для крамы, у задняй месц?л?ся жылыя памяшканн?, як?я выходз?л? да маленьк?х унутраных дворыка?. Дамы будавал?ся шчыльна адз?н да ?ншага, так што стварал? ?ражанне асобнага блоку адз?най выцягнутай канструкцы?. Сапра?ды, часцяком мачыя пэ?най вул?цы мел? аднаго ?ладальн?ка, як? здава? ?х у арэнду.

Сядз?бы арыстакрата? у значнай ступен? змян?л?ся ? перыяд панавання стылю шо?н (яп.: 書院; XV — сярэдз?на XIX стагоддзя?), для якога был? характэрны шырок?я ?нутраныя прасторы для ба?лення часу ? дэманстрацы? сваёй магутнасц?. Ядро рэз?дэнцы? склада? цэнтральны будынак амоя (яп.: 母屋). Ад яго вял? кал?доры, звязаныя з меншым? па памерах дадатковым? пабудовам?, падзеленыя рассо?ным? дзвярыма ц? перагародкам?. Важную ролю адыгрыва? вял?к? прыёмны пакой, накрыты дахо?кай, са скляпен?стай столяй, утрымо?ваемай скошаным? калонам?. Падлогу крыл? цыно?кам? татам?, на сцены чаплял? ? шахматным парадку пал?цы, ад дажджу пакой ахо?вал? дра?ляныя акан?цы.

У эпоху Мэйдз? японск?я арх?тэктары стварал? жытлы, як?я знешне нагадвал? е?рапейск?я, аднак унутраныя пако? заставал?ся традыцыйным? для кра?ны. Вясковыя пасел?шчы набыл? л?нейную план?ро?ку, пакольк? ?зводз?л?ся ?здо?ж дарог. Хутк? рост гарадо? суправаджа?ся буда?н?цтвам меншых спадарожных пасел?шча?, дзе жыл? рабочыя прадпрыемства? ? абслуга гараджан. З цягам часу яны зл?вал?ся з асно?ным горадам ? ператварал?ся ? прадмесц?. Пасля адукацыйнай рэформы 1949 года ? цэнтрах пасел?шча? узн?кл? грамадск?я цэнтры ком?нкан (яп.: 公民館), дзе размяшчал?ся школы, б?бл?ятэк?, арган?зо?вал?ся супольныя мерапрыемствы.

• 
  Вясковая сядз?ба ? стыл? гасшо.
• 
  Мачыя ? К?ёта.
• 
  Рэз?дэнцыя ? стыл? шо?н (К?ёта).
• 
  Будынак першага ком?нкан (1940-я).

Грамадства

Сям’я японскага б?знесмена Ара? Ро?чы ? 1933 годзе.

Першаснай сацыяльнай адз?нкай з’я?ляецца сям’я. З ёю шчыльна звязаны асоба, рэпутацыя, абавязк? ? адказнасць чалавека. Сям’я разглядаецца як кадзоку — грамадская ячэйка, род, у м?нулым — прыналежнасць да родавых прыв?лег?й, а таксама як сэ — сямейная гаспадарка. В?давочна, сям’я як злучнасць жыхаро? адной сялянскай сядз?бы вылучылася ?жо ? эпоху Кафун. З ёю непары?на злучаны культ продка?, што практыкуецца ? с?нта?зме. Пад уплывам будызму ? канфуцыянства ?дэалам сям’? было пашыранае аб’яднанне з трох пакалення? сваяко?. Яна пав?нна была ?ключаць слуг, рабочых, прынятых на выхаванне дзяцей. На чале такой сям’? стая? бацька, як? перадава? спадчыну старэйшаму сыну. У рэча?снасц?, ?дэал часцяком бы? недасяжным з-за малой працягласц? жыцця, унутрысямейных канфл?кта?, адсутнасц? дзяцей. Апошняе часцяком вырашалася дзякуючы ?сына?ленню. Усына?лял? не тольк? малых дзяцей, але ? зяцё?. Да XIX стагоддзя нормай л?чылася пал?г?н?я.

Вызначэнне сям’? як крэ?народнаснага аб’яднання з’яв?лася ? заканада?стве тольк? ? 1889 годзе. Прычым, на чале сям’? стая? бацька. Хуткае павел?чэнне працягласц? жыцця пасля II Сусветнай вайны прывяло не да пашырэння сямейных гаспадарак, а да незалежнасц? малых нуклеарных сямей. Пашыраныя сем’? захо?ваюцца пераважна ? сельскай мясцовасц?. Пры гэтым, працягвае ?снаваць абавязковая рэг?страцыя сем’я? касэк?. Зарэг?страваным главою сям’? могуць быць мужчыны ? жанчыны, хаця найчасцей рэг?струюць мужчыну. Закон 1998 года гарантуе магчымасць атрымання гадавога адпачынка для дагляду нема?лят як жанчынам, так ? мужчынам.

Сацыяльнае распластаванне грамадства Япон?? ?зн?кла да сярэднявечча. Найбольш ясны выгляд яно набыло ? перыяд Эда, кал? вылучыл?ся 4 асно?ныя класы. Гало?ным бы? клас во?на?-самурая?. Вышэйшае месца ? ?м займал? даймё. На чале кра?ны стая? ?мператар, улада якога мела болей духо?ны характар. Рэча?снае к?раванне знаходз?лася ? сям’? сёгуна?. Н?жэй за самурая? стаял? сяляне. Яшчэ н?жэй — рамесн?к?. Гандляры, акцёры, служк? складал? н?жэйшы клас. Так? парадак падтрымл?ва?ся законам?, што рэгламентавал? апрананне пэ?най вопратк?, ужыванне ежы ? нап?тка?, выкарыстанне прадмета? раскошы сярод прадста?н?ко? ус?х сацыяльных груп. Жорсткая с?стэма пал?тычнага к?равання падтрымл?валася прысягай ? ?дэалам адданасц?.

Паступова выяв?лася неадпаведнасць закона? ? рэча?снасц?. Аб’яднанне кра?ны сёгунам? Такугава спрыяла ?сталяванню м?ру. Матэрыяльнае станов?шча самурая? ? сялян вагалася ? залежнасц? ад ураджая? рысу, у той час як гандляры хутка багацел?. Да XIX стагоддзя павел?чэнне насельн?цтва прывяло да з’я?лення беззямельных сялян ? самурая? без сталых дахода?. Бедныя сяляне был? вымушаны спалучаць сельскую гаспадарку з сезонным? рамёствам?. У 1590 годзе было забаронена рабства, але розныя схемы выкарыстання прымусовай працы захавал?ся. Падчас рэформ Мэйдз? сёгуны згуб?л? ?ладу. Яна перайшла да ?мператара ? парламента. Был? абвешчаны ро?ныя правы для прадста?н?ко? розных класа?, дазволена ?х свабоднае перамяшчэнне па кра?не.

У другой палове XX стагоддзя грамадства набыло сучасныя рысы з характэрнай сацыяльнай аднастайнасцю ? дэмакратычным? органам? ?лады. Тым не меней, некаторыя традыцыйныя рысы захо?ваюцца, у тым л?ку ?снаванне манарх??. Эканом?ка до?г? час кантралявалася дзайбацу, карпарацыям?, што належал? некальк?м магутным сем’ям. Негалосныя прав?лы рэгулююць працо?ную ? дзелавую культуру, у якой вылучаюцца жорсткасць, адсутнасць празрыстасц? ? павольнае прыняцце рашэння?. У нашы дн? адбываецца далейшае рэфармаванне, якое суправаджаецца скандалам? ? супрац??леннем буйных менеджара?. Крытык? адзначаюць захаванне розных форм дыскрым?нацы? ? дачыненн? да меншасцей.

Народная творчасць

Кам?шыбай.

Японск? фальклор разв?ва?ся ? шчыльнай залежнасц? ад будызму ? с?нта?зму. Традыцыйна ? ?м прынята вылучаць наступныя катэгоры?:

• мукас?банас? — апавяданн? пра да?н?ну;
• нам?дабанас? — самотныя г?сторы?;
• абакебанас? — г?сторы? пра прыв?да?;
• ангаэс?банас? — аповеды пра помсту за добразычл?васць;
• танц?банас? — дасц?пныя апавяданн?;
• варайбанас? — гумарэск?;
• ёкубарыбанас? — апавяданн? пра сквапнасць.

У народных апавяданнях часцяком сустракаюцца гумарыстычныя ? дз??ныя персанажы, а таксама фантастычныя ?стоты накшталт жывёл са звышнатуральным? ?ласц?васцям?, цмока?, бадх?сатва?, баго? кам?, духа?-монстра? ёкай, дз?цячых духа? капа ? кавака, прыв?да? юрэй. Гало?ным? героям? часцяком становяцца хлопчык? з незвычайным паходжаннем — хлопчык, знойдзены ? перс?ку, хлопчык-ас?лак К?нтара, м?н?ятурны хлопчык ?сумбос? ? г. д. Са звяро?, магчыма, найбольш шырока сустракаецца вобраз л?сы-пярэваратня. Л?с?чка-пярэварацень дапамагае разбагацець чалавеку, як? ?ратава? яе ад смерц?. Яна ператвараецца ? кацёл, у варанога каня, у маладую прыгажуню (?Удзячнасць л?с?чк??). У казцы ?Манах ? л?са? л?с?чка ператвараецца ? прыгожую дзя?чыну, але аказваецца падманутай х?трым манахам. Кульгавая л?с?чка з аднайменнай казк?, наадварот, перах?трыла л?с?ц, як?я насмяял?ся з яе нязграбнасц?, адпомсц??шы ?м за кры?ду.

Найбольш важныя с?нта?сцк?я м?фы был? занатаваны ?жо ? эпоху ранняга сярэднявечча. У ?х склад увайшо? гера?чны эпас, пакольк? старажытныя постац? абага?лял?ся. У XII стагоддз? ? будысцк?х кляштарах нарадз??ся звычай суправаджаць аповеды манаха? дэманстрацыяй скрутка? эмак? з малюнкам?. Ад яго паходз?ць традыцыя ?папяровай драмы? кам?с?бай — прафес?йнага пераказу м?фа? ? казак з дэманстрацыяй папяровых малюнка?. Апошн? ?здым традыцы? наз?ра?ся падчас Вял?кай дэпрэс??, кал? беспрацо?ныя ператварал?ся ? пераказчыка?. Яны вандравал? на ровары ад пасел?шча да пасел?шча, гандлявал? цукеркам? ? арган?зо?вал? паказ малюнка? з пераказам г?сторый.

В?дов?шчнае мастацтва мае глыбок?я старажытныя каран?, але на яго разв?ццё аказвал? сталы ?плы? традыцы?, запазычаныя ? К?та? ? Карэ?. Так, у Япон?? прынята вылучаць нацыянальныя танцы кун?буры-но-утамай ? запазычаныя танцавальныя в?дов?шчы гагаку, што арган?зо?вал?ся пры двары манарха? з V стагоддзя. У VIII стагоддз? з К?тая ? Япон?ю трап?л? комплексныя в?дов?шчы сангаку. Яны спарадз?л? ? сярэднявеччы формы саругаку, як?я суправаджал?ся танцам?, акрабатыкай, фокусам? ? ? адрозненн? ад гагаку был? даступныя шырокай а?дыторы?. На ?х аснове ?зн?кла драматычнае мастацтва но ? кам?чны тэатр кёген. У перыяд Эда яны был? рэгламентаваны, а акторск?я трупы набыл? аф?цыйнае прызнанне. У замежных кра?нах болей вядомы японск? тэатр кабук?. Ён бярэ пачатак у XVI стагоддз?. Першым? акторам? был? жанчыны ? юнак?. Кал? жаночыя ? юнацк?я кабук? был? забаронены н?бы з-за распусты, узн?кл? яра-кабук?, дзе ?се рол? грал? акторы-мужчыны.

Дэкараваны фаянсавы посуд. Перыяд Мэйдз?.

Тэатральныя в?дов?шчы аказал? непасрэдны ?плы? на традыцыйныя танцавальныя школы:

• Ханаяг? Ру ?зн?кла як частка заба?, што ладз?л? гейшы;
• Фудз?ма адрозн?ваецца дынам?чнасцю, узн?к дзякуючы акторам кабук?;
• Вакаянаг? — яшчэ адз?н стыль, што бярэ пачатак ад актора? кабук?;
• Н?с?кава разв?ваецца з канца XVII стагоддзя;
• Банда папулярны сярод актора? кабук?, пакольк? ? ?м важнае значэнне надаецца рухам.

У сярэднявеччы ?зн?кла японская мастацкая м?н?яцюра на кн?гах-скрутках. У перыяд Мэйдз?, кал? ?рад падтрымл?ва? е?рапейск?я в?ды мастацтва, амерыканец Эрнест Феналоса, выкладчык ун?верс?тэта ? Ток?а, выступ?? за адраджэнне мясцовых стыля?. У 1882 годзе ён упершыню ?жы? у дачыненн? да ?х слова н?хонга. Ён сцвярджа?, што для японскага мастацтва характэрны выкарыстанне контура?, скарочаная каляровая пал?тра, адсутнасць ценя?, спрошчанае адлюстраванне рэча?снасц?. Першасным тэарэтыкам н?хонга ста? яго вучань Акакура Какудза. Прадста?н?к? гэтага напрамку стварыл? на аснове старых традыцый сучасны адметны жывап?с. Прыкладна ? той жа час набыло разв?ццё тату?ро?к? з традыцыйным? матывам?. Раней тату?ро?ка прыра?но?валася да та?равання ? л?чылася рысай дэкласаваных элемента?. Першым? яе адкрытым? прых?льн?кам? стал? замежныя марак?.

Японцы таксама акты?на разв?вал? прыкладное мастацтва. Мясцовыя майстры славяцца перагародчатай эмаллю фаянса, лак?раваным посудам, афарбо?кай ткан?н, вырабам розных шп?лек нэцкэ, лялек, тэатральных ? рытуальных масак. Далёка за межам? Япон?? вядома мастацтва складвання ф?гурак з паперы — арыгам?. Асабл?вым в?дам мастацтва можна л?чыць садо?н?цтва. Для дызайна японск?х садо? уласц?ва спалучэнне прыродных элемента? з прыкладным дэкорам, як? мае свой с?мвал?зм. Так, мастк? с?мвал?зуюць мастацк?я пачуцц?, а каменныя л?хтары — чатыры асно?ныя стых?? (агонь, ваду, зямлю ? вецер). Ландшафты садо? мяняюцца на працягу года, каб кожны сезон бы? адлюстраваны адметным для яго хараством.

Мова

Асно?ны артыкул: Японская мова

Асно?ны артыкул: Японская п?сьменнасць

Родная мова японца? — дзявятая па распа?сюджанасц? ? свеце. Акрамя Япон??, аф?цыйна ?жываецца ? Палау. Разам з дыялектам? рукюйца? складае асобную ?заляваную мо?ную сям’ю. Высо?ваюцца г?потэзы пра яе сувязь з алтайск?м? або карэйскай мовам?, аднак яны з’я?ляюцца давол? спрэчным?. Мо?ная лекс?ка адметна вял?кай колькасцю запазычання?. 49 % сучасных сло? — канга, маюць к?тайскае паходжанне, хаця значна трансфармаваны пад мясцовым уплывам. 16 % сло? паходзяць з е?рапейск?х мо?. Тольк? 30 % сло? — ямата катоба, што маюць уласна японскае паходжанне. Акрамя дыялекта? у японскай мове ?снуюць формы ветл?васц? — кудакета (простая гаворка), тэйней (простая ветл?вая форма) ? кейга (вельм? ветл?вая форма). Кожная з ?х ужываецца адносна груп людзей з розным сацыяльным статусам.

Найстаражытнейшыя вядомыя помн?к? п?сьмовасц? на Японск?х астравах — зап?сы ?мён к?тайск?м? ?ерогл?фам? на мячы ? люстры, зробленыя ? V — VI стагоддзях. У VII — XII стагоддзях сфарм?равал?ся 3 паралельныя с?стэмы японскага п?сьма. Першая кандз? — ?дэаграф?чная, дзе кожнае слова прадста?лена асобным знакам. Друг?я дзве х?рагана ? катакана — складовыя. У нашы дн? японская п?сьмовасць прадста?лена ?с?м? 3 с?стэмам?, што роб?ць яе вельм? складанай. Тым не меней, японцы — адз?н з найбольш п?сьменных народа? у свеце.

З японскай мовы паходзяць словы ?ан?мэ?, ?арыгам??, ?бансай?, ?дзюдо?, ?дзэн?, ?каратэ?, ?к?мано?, ?манга?, ?н?ндзя?, ?рыкша?, ?сумо?, ?сушы?, ?тайфун?, ?тофу?, ?цунам?? ? ?нш., як?я шырока ?жываюцца прадста?н?кам? розных мо? свету.

Рэл?г?я

У 2020 годзе 183 млн жыхаро? Япон?? мел? дачыненне да пэ?най рэл?г?йнай канфес??. Большасць з ?х належыць да будыста? (84,8 млн) ? с?нта?ста? (88,9 млн). У сукупнасц? гэта значна перавышае ?сё насельн?цтва Япон??. У 2017 годзе М?жнародная асацыяцыя Гэлапа паведала, што 87 % японца? адносяць сябе да атэ?ста? ? агностыка?. Неадпаведнасць дадзеных тлумачыцца тым, што колькасць верн?ка? усталё?ваецца ? адпаведнасц? са штогадовым? справаздачам? рэл?г?йных арган?зацый. Яны могуць завышаць л?чбы, ф?ксаваць выпадковых наведвальн?ка? як чальцо? канфес?й. Акрамя таго, значная колькасць верн?ка? можа адначасова належыць да розных канфес?йных устано?. Колькасць атэ?ста? ? агностыка? вызначаецца дзякуючы апытанням, дзе дадзеныя выбарк? пераносяцца на ?с?х жыхаро?.

Будызм

Будысцкая пам?нальная служба.

Будызм у форме дзэн бы? распа?сюджаны з суседняй Карэ? ? перыяд Асука. Гэта спрыяла знаёмству японца? са здабыткам? ?ншаземных культур, з’я?ленню п?сьмовасц? ? л?таратуры. Ужо ранняе японскае заканада?ства адлюстро?вала прыв?леяванае станов?шча будысцк?х манаха?, хаця ?м забаранялася займацца маг?яй, трымаць прыватныя храмы, а ? болей позн? перыяд — пак?даць кляштары.

З 701 да 1945 гадо? асно?ным прынцыпам дзяржа?най рэл?г?йнай пал?тык? бы? нагляд за рэл?г?йным? арган?зацыям? ? ?нтарэсах дзяржавы. Будысцк?я святары ? сам? ?мешвал?ся ? пал?тыку. У сярэднявеччы ? кляштарах нават ме?ся н?зкарангавы штат манаха?, як?я займал?ся ваеннай справай. Сумную славу набыл? манах? кляштара Энракудз? каля К?ёта, як?я на працягу некальк?х стагоддзя? з дапамогай гвалту распра?лял?ся з апанентам? ? пагражал? ?мператарскаму двару, пакуль у 1571 годзе Энракудз? не бы? спалены самураям?. У перыяд Эда будысцк?я храмы ператварыл?ся ? адм?н?страцыйныя адз?нк?.

У VIII — IX стагоддзях вылучыл?ся 2 асно?ныя напрамк? будызму. Першы разв?ва? м?стычнае вучэнне ? карыста?ся падтрымкай ?мператара?. Друг? ?мкну?ся да спрашчэння будысцк?х рытуала? ? ?ключэння мясцовых рэл?г?йных культа?. Папулярнасць будызму сярод простых параф?ян была абумо?лена тым, што кляштары стал? важнай часткай мясцовых супольнасцей, адчынял? школы ? б?бл?ятэк?, давал? ежу ? прытулак для тых, хто мае патрэбу. Манах? дапамагал? будаваць дарог?, масты ? ?рыгацыйныя збудаванн?, фактычна размярко?вал? ?зносы багатых на карысць астатн?х чальцо? грамадства.

У 1868—1912 гадах японск?я ?мперск?я колы праводз?л? пал?тыку с?мбуцу бунры — адмежавання ад будызму с?нта?сцк?х культа? ? ператварэння с?нта?зму ? аф?цыйную рэл?г?ю. Тысячы будысцк?х храма? был? зачынены, а ?х земл? канф?скаваны, будысцк?м манахам прапано?валася або вярнуцца да цыв?льнага жыцця, або стаць с?нта?сцк?м? святарам?. У канцы XIX стагоддзя прых?льн?к? будызму ? Япон?? пачал? рэфармаванне, нак?раванае на паляпшэнне духо?най адукацы?, арыентацыю на сярэдн? клас грамадства, падкрэсл?ванне важнасц? прыватных здольнасцей ? сама?дасканалення. Пасля II Сусветнай вайны будысты выступ?л? за пакаянне ? ваенных злачынствах, акты?на ?дзельн?чал? ? барацьбе за м?р, аказвал? матэрыяльную дапамогу суайчынн?кам.

У нашы дн? будысцк?я арган?зацы? Япон?? падзелены на 13 асно?ных напрамка?. У 2006 годзе дзейн?чала 85 994 будысцк?х храма? з болей за 100 000 святаро?. Будысцк?я абрады адыгрываюць выключную ролю ? пахаванн?, каля храма? звычайна месцяцца мог?лк?.

С?нта?зм

Асно?ны артыкул: С?нта?зм

Храм с?нта?сцкай секты сенрык’ё.

С?нта?зм, назва якога значыць ?шлях баго?? паходз?ць ад старажытных ан?м?стычных веравання? у баго? ? духа? кам? ? культа продка?, як?я да VI стагоддзя был? моцна лакал?заваны ? не ?я?лял? сабою адз?ную рэл?г?ю. Пасля распа?сюджвання будызму, знаёмства японца? з даас?змам ? канфуцыянствам с?нта?сцк?я культы ?вабрал? многае з запазычаных веравання?. Яны працягвал? ?снаваць, пакольк? аф?цыйна прыняты будызм не патрабава? по?най адмовы ад мясцовых баго? ? рытуала?. У VIII — XII стагоддзях некаторыя с?нта?сцк?я кам? нават был? атоесненыя з будысцк?м? святым?. С?нта?сцк?я рытуалы трап?л? ? практыку будысцк?х манаха?.

У XVIII стагоддз? частка ?нтэлектуала? ?мкнулася да с?стэматызацы? ? адасаблення с?нта?зму. Але час наспе? тольк? ? перыяд Мэйдз?, кал? з’яв?лася патрэба ? рэл?г?йным абгрунтаванн? сацыяльна-пал?тычных змен. С?нта?зм бы? рэарган?заваны, цалкам аддзелены ад будызму ? ?ключаны ? структуру дзяржа?нага к?равання. Адным з вышэйшых боства? была абвешчана Аматэрасу, продак першага ?мператара. Дзяржава кантралявала прызначэнне святаро?, што займал?ся ачышчэннем с?нта?сцк?х культа? ад будызму. С?нта?зм спрыя? абага?ленню ?мператара, навязва? дактрыну пераваг? японца? перад ?ншым? народам?, апра?два? ?мперск?я заваёвы. Хаця ? 1945 годзе с?нта?зм бы? адасоблены ад дзяржа?нага к?равання, ?мператарская сям’я не адмов?лася ад с?нта?сцк?х культа?.

Пакольк? с?нта?зм не мае сва?х заснавальн?ка, догмы ? свяшчэннага п?сання, то ? нашы дн? ?зн?кае пытанне, ц? трэба яго наогул л?чыць самастойнай рэл?г?яй? Характэрна, што нягледзячы на высокую колькасць верн?ка?, што ф?ксуюць с?нта?сцк?я арган?зацы?, тольк? 2 % апытаных прызнае сябе с?нта?стам?. Тым не меней, с?нта?зм шчыльна звязаны з культурай японца?. Мэтай большасц? с?нта?сцк?х рытуала? з’я?ляецца адпужванне злых духа? праз ачышчэнне, мал?твы ? дары кам?. С?нта?сцк?я святын? разглядаюцца як месцы шанавання ? жытло кам?. Святарам?, як?я часцяком жывуць пры храмах, могуць быць як жанчыны, так ? мужчыны. Яны маюць права браць шлюб ? мець дзяцей. Большасць верн?ка? звяртаецца да с?нта?сцк?х рытуала? падчас вяселля, рэл?г?йных свята? мацуры, ахвотна карыстаецца с?нта?сцк?м? абярэгам?.

?ншыя рэл?г??

Разам з будызмам у Япон?ю трап?л? веды пра канфуцыянства ? даас?зм. Аднак канфуцыянства распа?сюджвалася пераважна як ф?ласоф?я, а даас?зм аказа? уплы? на разв?ццё мясцовага мастацтва. З 1542 года, кал? был? ?сталяваны першыя кантакты пам?ж японцам? ? партугальцам?, пачалося распа?сюджванне хрысц?янства. Адным з найбольш вядомых хрысц?янск?х м?с?янера?, як? наведва? Япон?ю, бы? Францыск Ксаверый. Да канца XVI стагоддзя колькасць хрысц?ян магла дасягаць 300 000 чалавек. Аднак у 1587 ? 1597 гадах сёгунат забаран?? м?с??. 5 лютага 1597 года ? Нагасак? был? закатаваны 26 хрысц?ян, у тым л?ку 6 францысканца?. Пасля гэтага пераслед хрысц?ян набы? сталы характар. Тольк? ? 1622 годзе было заб?та 128 верн?ка?. У 1636—1637 гадах хрысц?яне, пераважна сяляне, арган?завал? па?станне, задушанае феадалам?. У Нагасак? до?г? час ?снавала традыцыя выя?лення хрысц?ян для далейшага пакарання праз абражэнне хрысц?янск?х с?мвала?. Тым не меней, кал? ? 1873 годзе забарона на хрысц?янства была адменена, сваю прых?льнасць да яго здолел? легал?заваць каля 20 000 гараджан.

У нашы дн? хрысц?янства розных нак?рунка? спавядае ад 1 млн да 2 млн японца?. Так?м чынам, хрысц?яне складаюць адносна невял?кую меншасць. Большасць з ?х належыць да пратэстанцк?х плыня?. Дзейн?чаюць 3 катал?цк?я дыяцэз?? ? Ток?а, Нагасак? ? Осацы ? 3 епарх?? Японскай Правасла?най Царквы.

Вядомыя асобы

• Такугава ?эясу
• ?мператар Мэйдз?
• Альберта Фух?моры
• Х?дэк? Юкава
• Ак?ра Курасава
• Таех?ра Ак?яма
• Ёка Она
• Кэндзабура Оэ

Л?таратура

• Адамов?ч, Г. Л?таратурная клас?ка ? пара?нальным вывучэнн?: дапаможн?к. — М?нск: БДПУ, 2009. — ISBN 978-985-501-715-9.
• Беларусь ― Рас?я ― Япон?я: матэрыялы першых Астравецк?х краязна?чых чытання?, прысвечаных памяц? ?ос?фа Гашкев?ча / Рэдактары: А. Мальдз?с, Г. Брэгер, Д. Чарнышэв?ч. — М?нск: ННАЦ ?мя Ф. Скарыны, 1997. — ISBN 985-6419-10-7.
• Беларусь-Япон?я: Матэрыялы друг?х м?жнар. чытання?, прысвеч. памяц? ?.Гашкев?ча, М?нск — Астравец, 9-10 кастр. 2002 г. / Уклад. Пятров?ч, Т., Мальдз?с, А.. — М?нск: Беларус. кн?газбор, 2003. — ISBN 985-6638-93-3.
• Японцы // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 18. Кн. 1: Дадатак: Шчытн?к? — Яя / Рэдкал.: Г. П. Пашко? ? ?нш. — Мн. : БелЭн, 2004. — Т. 18. Кн. 1. — С. 294. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0295-4 (т. 18. Кн. 1).
• Totman, C. A history of Japan. — Oxford: Blackwell Publishing, 2005. — ISBN 1-4051-2359-1.

Спасылк?

• Японцы: Кра?ны ? ?х культуры (англ.)
• Япон?я, культура Япон?? Арх?вавана 13 студзеня 2022.
• Народныя казк? з Япон?? (англ.)
• Японская кухня (англ.)
• Традыцыйная народная музыка Япон?? (англ.)
• Элементы японскай народнай арх?тэктуры (англ.)